Een tijdje terug werd in het Lovelinggebouw het definitieve ontwerp voor het Koningin Paolaplein voorgesteld. Het ontwerp voor het nieuwe plein, tegenover het kruispunt van de Koningin Fabiolalaan en de Frans de Potterstraat, kende een jarenlang voortraject en is tot stand gekomen met inspraak van de buurt. Behalve het Paolaplein werd ook het definitieve inrichtingsplan van de openbare ruimte op en rond de esplanade naast het station voorgesteld.
Tuinkamers
Het Koningin Paolaplein wordt aangelegd op het dak van de ondergrondse parkeergarage, zo’n 300 meter ten westen van het stationsgebouw. Het plein wordt in het noorden afgebakend door de Koningin Fabiolalaan, ter hoogte van de Frans de Potterstraat. In het oosten, zuiden en westen liggen momenteel nog onbebouwde percelen, waarop de komende jaren enkele markante nieuwe gebouwen zullen worden opgetrokken, waaronder de Queen Towers en het ING-Diamantgebouw van het New Yorkse architectenbureau Asymptote.
Het plein moet een rustpunt en ontmoetingsplaats bieden aan de bewoners, passanten en gebruikers van zowel dit nieuwe deel van de stationswijk, als voor die van de Rijsenbergwijk, de wijk aan de overkant van de Fabiolalaan. Om hieraan te voldoen is het plein opgedeeld in 2 zones, die elk op een andere manier een informele ontmoetingsplek aanreiken: een met een podium, en een met zogenaamde tuinkamers.
De openheid van het terrein waar het plein wordt aangelegd is in de oostelijke helft gebroken door 2 technische kokers van de gigantische parkeergarage onder het terrein. Een lichtschacht en een verluchtingsschacht zijn allebei afgezet met hekken en komen zo een eind boven het maaiveld uit. Veeleer dan deze onsierlijke omheinde putten weg te steken achter een haagje, worden ze afgesloten met een licht- en luchtdoorlatend deksel en worden er heuse houten podia omheen gebouwd. Het podium naast de noordelijke schacht zal doorlopen tot aan de Fabiolalaan. Zo is er ook genoeg plaats om er een flinke plantenbak in te verwerken, waarin een middelgrote boom wortel kan schieten. De andere schacht, die gedeeltelijk in de zichtas van de nieuwe stationsesplanade (cf. infra) ligt, wordt opgewaardeerd tot sokkel voor een kunstwerk. Tussen de twee schachten worden enkele lange, vaste picnictafels geïnstalleerd – een open uitnodiging aan de bewoners en werknemers in de buurt om ook buiten hun gebouwen te pauzeren.
De invulling van de westelijke helft van het plein wordt niet mee bepaald door de aanwezigheid van technische installaties. Toch is er voor gekozen om ook hier de open ruimte op te delen. Door enkele aarden heuveltjes op te trekken, wordt de ruimte opgedeeld in enkele kleinere tussenruimtes. Tegelijk wordt het mogelijk om het plein te vergroenen: de heuveltjes bevatten genoeg aarde om niet alleen lage begroeiing, maar ook bomen de kans te geven om te groeien. Hoewel de heuveltjes zelf prima kunnen dienen om op te liggen of te zitten, wordt het terrein ook ‘besprenkeld’ met enkele houten zitbanken die de stylistische eenheid met de andere pleinhelft verankeren. Hier en daar worden ook fonteinen in de bodem verwerkt. Die zijn vooral bedoeld als een verfrissend speeltuig op warme, zonnige dagen.
Traject
Aan dit definitieve ontwerp voor het Koningin Paolaplein is een lang traject voorafgegaan. Het hele project Gent-Sint-Pieters werd op gang getrapt met een stedenbouwkundige wedstrijd in 1999, die werd gewonnen door het Brusselse bureau XDGA. Het concept voor ontwikkeling van de spoorwegterreinen naast het Sint-Pietersstation voorzag in een hele hoop hoge gebouwen, aaneengeregen door een centrale corridor of esplanade, parallel aan de Koningin Fabiolalaan. Het concept werd over de loop van enkele jaren verder uitgewerkt en verfijnd tot meer realistische proporties. Het resultaat daarvan werd vastgelegd in het Ruimtelijk Uitvoeringsplan of RUP (2006).
Het RUP legt slechts in erg grote lijnen vast wat er met de terreinen mag gebeuren. Eerst en vooral gaf het een instrument aan de diverse partners van het stationsproject om een meer concrete toekomstvisie voor de terreinen uit te werken. Het terrein werd in drie ontwikkelingszones opgedeeld van elk grofweg 500 meter lang. Vanaf het station naar de Leie zijn dat opeenvolgend zone A (station tot Frans de Potterstraat), zone B (Frans de Potterstraat tot Verpleegsterstraat) en zone C (Verpleegsterstraat tot Sneppekaai). Sindsdien gebeurt de ontwikkeling van zone A door Eurostation, een ontwikkelingsmaatschappij grotendeels in handen van de NMBS. De ontwikkeling van de zones B en C gebeurt door SOGent, het autonome stadsontwikkelingsbedrijf van de Stad.
Voor de ontwikkeling van zone A werkten de verschillende partners sindsdien nog twee synthesedocumenten uit. Deze instrumenten moeten helpen de ontwikkelingen in de wijk goed op elkaar en op de naburige stationsbuurt af te stellen. Er werd ook een beeldkwaliteitsplan opgesteld in samenwerking met Poponcini & Lootens, de architecten van het Lovelinggebouw. Dit plan is een leidraad voor de verschillende architecten die de gebouwen in zone A ontwerpen. Op die manier wordt er gewerkt aan een wijk met een vormelijke diversiteit maar toch een zichtbare en voelbare coherentie. Eenheid in diversiteit, zeg maar.
Inspraak
Zoals het Beeldkwaliteitsplan eenheid moet brengen in de diverse architecturale ontwikkelingen in de zone A, moest ook het inrichtingsplan voor de openbare ruimte coherentie brengen in de verschillende openbare ruimtes rondom het station. Dit plan uit 2005 werd uitgewerkt door de Franse landschapsarchitect Alain Marguerit en leidde al tot de gelijkvormige heraanleg van de Koningin Elizabethlaan, de Prinses Clementinalaan en het eerste segment van de Koningin Fabiolalaan. Ook de andere openbare ruimtes die het Project Gent-Sint-Pieters in het verschiet heeft, zullen aan dit plan worden getoetst.
Een van de kernpunten van het plan van Marguerit is het creëren van een wandel- en fietslint tussen het Citadelpark en de Blaarmeersen. Dit lint loopt over de Koningin Astridlaan over het Maria-Hendrikaplein om vervolgens ondergronds het busstation en de Lovelingtoren te passeren, via een esplanade terug naar het maaiveld te klimmen en verder door de nieuwe bebouwing langs de Fabiolalaan omhoog te klimmen, waar het uiteindelijk uitkomt op een nieuwe fiets- en wandelbrug tussen de Fabiolalaan en de Blaarmeersen. Marguerit probeert de centrale plaats en stedelijke rol van het station hierin te benadrukken door in de directe omgeving van het station vooral met minerale pleinen te werken, en het lint steeds nadrukkelijker te vergroenen naarmate de afstand tot het stationsgebouw toeneemt.
In maart 2011 organiseerde het Infopunt Project Gent-Sint-Pieters een inspraakmoment over de openbare ruimtes langs de Fabiolalaan. Daaruit kwam vooral de vraag naar een groene en niet een minerale invulling van de openbare ruimte sterk naar voor. Toen de definitieve ontwerpen van de gebouwen in zone A werden voorgesteld (september 2014), werd nogmaals aan het publiek gevraagd om wensen en aanbevelingen achter te laten in een ideeënbus. De breed gedragen wens voor een groen verblijfsplein werd hier opnieuw benadrukt, ten nadele van Marguerits meer stenige visie. Het uiteindelijke ontwerp dat afgelopen woensdag werd gepresenteerd kan dan ook gezien worden als de uitkomst van een inspraaktraject.
Esplanade
Het Paolaplein is niet het enige stukje nieuwe openbare ruimte waarvoor het ontwerp nu definitief is vastgelegd. Ook dat van de Esplanade Oscar Van de Voorde en van de gelijkgrondse verbinding tussen het station en de rest van de toekomstige wijk werd afgelopen woensdag aan het publiek voorgesteld. Opvallend is dat er niet langer geopteerd wordt om bomen in plantenbakken te voorzien op de hellende esplanade. De brandweer wilde de volledige breedte van de esplanade open houden. Na onderzoek bleek ook dat er een te groot risico is dat zulke grote zware plantenbakken op regenachtige dagen van de esplanade naar beneden zouden schuiven, met een reëel veiligheidsrisico voor voetgangers en fietsers.
In de plaats daarvan is er gekozen om op de gelijkvloerse passage naast de esplanade een rij perelaars te planten in grote plantenbakken. Deze bomen zorgen iedere lente voor een stevige kleureninjectie in het straatbeeld, en zijn door de groendienst in staat bevonden om in relatief weinig aarde toch tot volwassen proporties te groeien. Dit is nodig, aangezien alles op een betonnen dakplaat van de ondergrondse garage ligt. De plantenbakken worden afgewerkt met een houten boord, zodat ze ook kunnen dienen als zitbanken.
Projectontwikkeling
De esplanade mag zo groen of open afgewerkt worden als je je maar kan bedenken, als er geen functionerende gebouwen aan palen is het allemaal een maat voor niks. Alle gebouwen rondom de esplanade krijgen daarom een publieke invulling. Lees: een winkel, een bar, een restaurant, een crèche. De vermarkting van deze ruimtes wordt in handen gegeven van de diverse ontwikkelaars die deze gebouwen zullen realiseren. Het is enkel nog niet duidelijk of WoninGent de uitbating van de commerciële plint van zijn gebouw (tussen de Lovelingtoren en de Queen Towers, ontworpen door Bogdan & Van Broeck) zelf in handen neemt of uitbesteedt. In het laatste geval bestaat de mogelijkheid om een commerciële ruimte op 2 niveau’s te laten doorlopen: -1 langs de esplanade en op het gelijkvloers van het WoninGent-gebouw.
Het zal wel nog een tijdje duren vooraleer alle gebouwen en openbare ruimte in de zone A klaar zijn. Dankzij dit filmpje kan je er wel al een virtuele wandeling maken:
Tekst: Amaury Henderick / Illustraties: Eurostation / Bronnen: Project Gent Sint-Pieters
Het groenontwerp voor het Koningin Paolaplein toont enige verwantschap met het door het publiek gesmaakte maar door de jury verketterde ontwerp van een Nederlands bureau voor het Emile Braunplein.