Anderhalve week geleden werd bij sogent het winnende wedstrijdontwerp voorgesteld voor een stukje van de Oude Dokken. Op de westkaai van het Handelsdok, ter hoogte van De Post, komt er in een eerste fase een woontoren in pakhuisstijl en een statig woonblok, geïnspireerd op Italiaanse palazzo’s. In een latere fase kunnen er nog twee appartementsgebouwen bijkomen. Het hele project, ontworpen door 360 architecten uit Gent en BULK architecten uit Antwerpen, levert de stad 170 nieuwe woningen en zelfs enkele nieuwe straten op.
Wedstrijd
Het ontwerp is de uitkomst van een proces van enkele jaren. Vastgoedontwikkelaars Acasa en Urbanlink verwierven enkele gronden aan de westkaai van het Handelsdok en wilden er een project realiseren binnen het kader van het RUP Oude Dokken. Op dezelfde locatie had ook sogent gronden in handen. Ze beslisten de handen in elkaar te slaan en een ontwerpwedstrijd uit te schrijven.
Er werden 4 voorstellen beoordeeld door een jury met daarin vertegenwoordigers van sogent, de projectontwikkelaars en de Stad. De ontwerpen werden met een puntensysteem getoetst op voorwaarden in verschillende categorieën zoals duurzaamheid, visuele uitwerking en integratie, verkoopbaarheid en bouwkost.
Uit deze beoordeling kwam het ontwerp van het Gentse 360 architecten, i.s.m. het Antwerpse BULK architecten en LAND landschapsarchitecten, als winnaar uit de bus. Zij wisten met hun uitgesproken contextuele en op de geschiedenis van de plek geïnspireerde visie de jury meer te bekoren dan Bontinck i.s.m. Tony Fretton, DDS & Partners i.s.m. Viva architecture en zelfs het internationaal geprezen Brusselse bureau JDS architects.
Pakhuizen
Het ontwerp van 360 architecten en BULK architecten vertrekt vanuit de geschiedenis van de plek. Hoewel de huidige bebouwing veel weg heeft van een toevallig tot stand gekomen verzameling van zuiver utilitaire ontwerpen, heeft deze kaai van het Handelsdok een monumentaal verleden. In 1844 ontwierp de stadsarchitect Louis Roelandt (die ook de Opera en het Justitiepaleis ontwierp) hier het “Koninklijk Stapelhuis voor de weder-uitvoer”. Zijn ontwerp bestond uit twee pakhuizen met een ommuurde plaats ertussen en lange luifels ervoor. Het toonde zich monumentaal langs zowel de stads- als de havenkant en vormde door zijn schaal en architecturale uitwerking een bemiddelaar tussen de kleinere stadsbebouwing en de grootschaligere haven.
Van Roelandts plan werd enkel één pakhuis en wat infrastructuur gerealiseerd. Dat pakhuis brandde af in de jaren ’20. Bovenop de funderingen werd toen het huidige Handelsdokcenter gebouwd, een groot pakhuis in art decostijl. Tegenwoordig is het Handelsdokcenter een kantoorgebouw.
Palazzo’s
De typologie en de schaal van het oorspronkelijke Stapelhuis vormen het uitgangspunt van het winnende ontwerp. Op de kop van het terrein komt een bakstenen toren van 16 verdiepingen langs de waterkant, ontworpen door 360 architecten. Die komt bovenop een lagere sokkel die de aansluiting maakt met de omliggende bebouwing, ook langs de stadskant. De toren markeert de plek waar de nog te bouwen Matadibrug op de kaai uitkomt.
Het gebouw is asymmetrisch en versmalt trapsgewijs naarmate het hoger wordt. Daardoor krijgt het een verschillend silhouet verschillende standpunten. Hierdoor ontstaan ook enkele grote terrassen. Deze werkwijze is geïnspireerd op de klassieke art decotorens van de jaren ’20. De sokkel krijgt langs de waterkant gevelbrede terrassen, die naar boven toe minder diep worden, net zoals het bijna honderdjarige Handelsdokcenter wat verderop.
Hoewel het RUP uitnodigde om een overkraging te maken over de weg, waardoor er meer oppervlakte kan gerealiseerd worden in het gebouw, hebben de ontwerpers beslist om dat niet te doen. In de plaats daarvan opent het gebouw zich in zuidwestelijke richting, waar een pleintje ontstaat in de beschutting van de lage sokkel, die over de toegang tot de ondergrondse parking heen wordt gebouwd. Op het gelijkvloers is een commerciële ruimte voorzien, en de woningen in de sokkel zijn voorbehouden voor bescheiden woningen, ie. woningen die onder hun marktwaarde worden verkocht.
Ten noorden van de toren komt een ontwerp dat het midden houdt tussen een gebouw en een stadsblok. Hoewel het gaat om een verzameling van appartementsgebouwen en zelfs rijhuizen, lijkt het geheel op één monumentaal gebouw dat in een hoefijzervorm een binnentuin omarmt. De symmetrische opbouw doet denken aan Roelandt’s Stapelhuis maar ook aan de classicistische palazzo’s uit de Italiaanse Renaissance. Het gebouw opent zich in de richting van het Handelsdok. Langs de stadskant oogt het meer gesloten, maar krijgt het een grote doorgang naar de binnentuin, die mogelijk overdag kan worden opengesteld.
Die binnentuin wordt in zijn geheel gemeenschappelijk. Alle woningen krijgen wel een buitenterras, en die van de rijwoningen sluiten meteen aan op de tuin. De toegangen van de rijwoningen komen in de nieuwe straten die ontstaan tussen Dok Noord en de kade. Door geen blinde gevels toe te passen, voorziet het ontwerp in een levendig straatbeeld langs alle kanten van de bouwblokken.
Maritiem erfgoed
Het ontwerp integreert enkele oorspronkelijke havenelementen. Op de kade blijven de hekken staan die nu nog De Post van het water scheiden. Ze dienen tegelijk als een barrière om te verhinderen dan kinderen al te gauw uit de binnentuin en de woonstraten de kade kunnen oplopen. Ook krijgt de betonnen luifel van het huidige gebouw van de Post een nieuwe bestemming en ook de oorlogsgedenkplaat krijgt een nieuwe plek.
Duurzaamheid
Op vlak van duurzaamheid scoort het ontwerp goed zonder te vervallen in gimmicks. Door compact en aaneengesloten te bouwen, blijven alle woningen goed geïsoleerd. De energieopwekking zal in een centrale stookplaats met warmtekrachtkoppelingsinstallatie gebeuren, wat op deze schaal zinvoller is dan in iedere woning apart een ketel te plaatsen. Alle daken worden groendaken en op het dak van de toren komen zonnepanelen.
Door met hoge vensters de werken, en door de hoefijzervorm van het palazzo, wordt de indringing van daglicht gemaximaliseerd. Langs de zuidoost- en zuidwestzijde krijgen de vensters een windvaste, externe zonnewering. Voor de ondergrondse parkeergarage wordt uitgegaan van een verdeelsleutel van 0.8 parkeerplaatsen per woning. In elk gebouw zijn grote fietsenstallingen voorzien, geheel of gedeeltelijk op gelijkvloers niveau. De parking loopt niet door onder de binnentuin van de palazzo, waardoor de begroeiing daar diepe wortels kan schieten.
Duurzaamheid zit ook in niet-milieugebonden elementen. Zo zijn de gebouwen ontworpen in een heel simpele draagstructuur die toelaat om makkelijk ruimtes aan te passen naarmate de woonnoden veranderen. Er zijn toegangen in alle straten rondom het project, waardoor dode straten worden vermeden. Verspreid over het project zijn er flexibele ruimtes voorzien die aansluiten op het openbaar domein. Maw.: er komen ook functies die nuttig zijn voor wie niet in het project zal wonen, zoals een commerciële ruimte in het torengebouw en praktijkruimtes in het palazzo.
ÓDoor te werken met robuuste (beton), natuurlijke (natuursteen) en streekeigen (baksteen) materialen, krijgen de gebouwen een kans om elegant te verouderen. Vooral de keuze voor lokale baksteen vermindert de nood aan lange transporten. Door hier en daar openingen in het metselwerk voorzien, wordt zelfs plaats voorzien voor vogelnesten.
Timing en fases
Voor het project loopt nu een verkavelingsaanvraag. Wanneer die eenmaal is goedgekeurd, kan er een bouwaanvraag worden ingediend. Een oplevering rond 2020 lijkt Gentcement een realistische termijn. In eerste instantie worden de bovenvermelde toren en palazzo gebouwd op terreinen die in handen zijn van de ontwikkelaars. In een latere fase komen er nog een palazzo, een urban villa en zelfs een parkplein bij. Die komen op de terreinen van De Post, maar dat kan pas wanneer die een nieuwe stek heeft gevonden.
Tegen die tijd zou ook de Verapazbrug er moeten liggen. Wanneer die er ligt, verhuist de kleine ring/R40 naar de Afrikalaan en Koopvaardijlaan, aan de andere kant van het Dok. Dok Noord en Dok Zuid krijgen dan een verkeersluw karakter. Dan komt er ook een nieuw tramspoor dat de Muide met de Dampoort zal verbinden. Aan de overkant van het Handelsdok loopt ook een project. Onder de naam Schipperskaai worden daar ook rijwoningen en appartementen in laag- en hoogbouw gerealiseerd rondom een centraal stadsgebouw, dat een basisschool en een sporthal zal huisvesten.
Tekst: Amaury Henderick / Bronmateriaal en visualisaties: 360 architecten i.s.m. BULK architecten