Architectuur: Bressers Architecten
Opdrachtgever: Kathedrale kerkfabriek Sint-Baafs
Aannemer: THV Artes Woudenberg – Artes Depret – Artes Roegiers
Multimediale beleving: Alfavision
Fotografie: Tim Van de Velde
Ontwerp & uitvoering: 2019 – 2021
In 2012 startte de doorgedreven restauratiebehandeling van het Lam Godsretabel. Voor de opstelling van het retabel ná de restauratie besliste de kerkfabriek, vanuit religieus en cultuurtoeristisch standpunt, om een nieuwe locatie te voorzien in de Sint-Baafskathedraal, in combinatie met een nieuw bezoekerscentrum – naar het ontwerp van Bressers Architecten.
De nieuwe ontsluiting van de kathedraal gebeurt vanuit een drieledige missie: de kathedraal als bisschops- en parochiekerk, de kathedraal als cultuurschat voor alle bezoekers en de kathedraal in dialoog. Vertrekkend vanuit deze missie wil het kerkbestuur de kathedraal optimaal voor eenieder vanuit een gelijkwaardige basis, open stellen.
Een nieuwe plek voor het Lam Godsretabel in de Sacramentskapel
De kathedraal als liturgisch centrum is het belangrijkste uitgangspunt. Alle geïntegreerde, aanwezige kunst, met op de eerste plaats het wereldberoemde Lam Godsretabel, moet volwaardig deel uit blijven maken van de kathedraal, waarvoor ze oorspronkelijk bedoeld is. Sedert de jaren ’80 van de vorige eeuw staat het Lam Godsretabel museaal opgesteld in de Villakapel. Het retabel wordt terug opgesteld in haar oorspronkelijke sacrale context, weliswaar niet zoals van oudsher in de Vijdkapel (wegens de beperkte ruimte en de zware impact op de bewaaromstandigheden aangaande klimaat- en lichtbeheersing), doch niet ver daar vandaan in de meest oostelijke kranskapel: de Sacramentskapel. De oorspronkelijke opzet van het retabel, een altaarstuk, de ‘tafel van de eucharistie’, is hier het voornaamste uitgangspunt. Rekening houdend met de strenge bewaaromstandigheden gebeurt de opstelling in een vitrine.
De opbouw en materialisatie van deze actief geconditioneerde vitrine is voornamelijk tot stand gekomen vanuit technische en bouwfysische noden (temperatuur en luchtvochtigheid). Tezelfdertijd werd een maximale integratie in de bestaande context nagestreefd.
De zes meter hoge vitrine in de Sacramentskapel is opgebouwd uit een stalen constructie, voorzien van een inbraakvrije beglazing. Het glas wordt verwarmd en zorgt zo mee voor de ideale constante bewaartemperatuur voor het retabel. De kleurkeuze van de staalconstructie (inclusief de altaarsokkel onder het retabel) in zwarte structuurlak is gebaseerd op de zwarte marmeren lambriseringen van de kapel. De natuurstenen vloertegels in de vitrine zijn in donkere Noir de Mazy. Op deze manier wordt getracht al deze ondersteunende elementen te laten opgaan in de omringende architectuur en voornamelijk het originele Lam Godsretabel in de kijker te stellen.
Het zuidelijk glas-in-loodraam wordt voorzien van een op maat gemaakte zonnewering (bottom-up oprolsysteem) teneinde de lichtinval te beperken. Om diezelfde reden worden de beeldengroepen in de portieken geflankeerd door nieuwe gordijnen.
Voorts wordt de nodige verlichting voorzien in en rond de vitrine. Via een vrijstaande console zullen alle voormelde invullingen elektrisch kunnen worden bediend. Dit geldt ook voor de sturing van de steunstructuur van het retabel, ingewerkt in het onderstaande altaar. Deze is pneumatisch aangestuurd om de beweging van de zijpanelen mogelijk te maken zonder dat er personen fysiek binnen in de vitrine hoeven te gaan. Elke ochtend en avond wordt het veelluik langzaam geopend en gesloten. De draagstructuur helpt ook bij de efficiënte evacuatie van de houten panelen bij noodzaak.
Een nieuw bezoekerscentrum
Naast de liturgische ontsluiting is de ontsluiting van haar culturele rijkdom het tweede belangrijkste uitgangspunt van de missie. Een nieuw (betalend) bezoekerscentrum wordt uitgebouwd in het hart van de kathedraal, namelijk in de crypte en het koorgedeelte.
De bedoeling van het nieuwe bezoekerscentrum is het veelluik van de gebroeders Van Eyck en de kathedraal als eeuwenoud erfgoed te laten beleven door een unieke combinatie van originele kunstschatten en actuele, virtuele presentatietechnieken. Het bezoekerscentrum dient te beantwoorden aan de noden van de veeleisende (internationale) toeristische bezoeker, zonder onaangename drukte en wachttijden, in zijn eigen taal, gepersonaliseerd en toegankelijk voor iedereen. Op deze wijze wordt een kwalitatieve upgrade van de toeristische beleving betracht met als ambitie het wereldwijde bezoek te verdubbelen.
In het project van het bezoekerscentrum werden alle ruimtes maximaal ontsloten. Voorheen was er slechts 30% van de site toegankelijk voor mensen met een beperking. Na de voltooiing van het project is dit 100%, onder andere door middel van de integratie van een nieuwbouw met een volwaardige personenlift (toegankelijk voor rolstoelpatiënten) en gemakkelijk begaanbare trappenpartijen met aangepaste leuningen en borstweringen …
Bron: Bressers Architecten